قانون کار و کارگاه های خانوادگی

قانون کار و کارگاه های خانوادگی: در زمینه انجام کار بین  اعضای یک خانواده پرسشها و مسائل چندی مطرح می شود که از دیدگاه حقوق کار و قانون کار قابل تعمق و بررسی است.

سوال این است که آیا بین اعضای یک خانواده که افراد آن را خویشاوندان نزدیک تشکیل می دهند و یکی برای دیگری کار می کند،می توان قائل به وجود رابطه کارگری و کارفرمایی شد و آنان را مشمول قانون کار شناخت.

آیا اصولا کار خانوادگی از نوع کار تابع است و در آن تبعیت حقوقی و اقتصادی که عوامل لازم برای احراز کار تابع می باشد.وجود دارد؟

آیا می شود در کارگاهای خانوادگی از کارگر تابع مزدبگیر،کارفرما و کارگاه به مفهوم حقوق کار سخن به میان آورد و شناختن کار خانوادگی کار خانوادگی از نوع کار تابع با مناسبات صمیمانه و وظایف و تکالیف افراد یک خانواده نسبت به یکدیگر منافات ندارد و بالاخره تعریف کارگاه خانوادگی چیست و محدوده آن کدام است ؟

ماده 188 قانون کار

کارگاه خانوادگی کارگاه کوچکی است که افراد آن را اعضای خانواده تشکیل می دهند و به زن و شوهر و فرزندان محدود می گردد(ماده 188 قانون کار) و به دلیل خویشاوندی بسیار نزدیک بین اعضای و رعایت احترام به حریم خانواده،دولتها همواره نسبت به دخالت در مسائل روابط کار کارگاهای خانوادگی محدودیتهایی داشته اند و در قانون کار ایران نیز صرفا به تسری مقررات مربوط به ضوابط ایمنی و حفاظت فنی و بهداشت کار نسبت به کارگاه های خانوادگی اکتفا شده است (تبصره های مواد 85 و 98 قانون کار)

وجه تمایز کارگاه خانوادگی

اگر در کارگاه خانوادگی رابطه بین صاحب کار و همسر و یا رابطه فرزندان و والدینشان را به لحاظ رابطه کاری و مزدی،کار تابع بشناسیم و این رابطه از نوع رابطه کارگری و کارفرمایی شناخته شود و آن وقت لزوم اجرای مقررات حمایتی قانون کار بر این رابطه مطرح گردد.

در این صورت چگونه می توان رابطه کار را از وظایف و تکالیف افراد خانواده نسبت به یکدیگر تفکیک کرد و صاحب کار را ملزم به اجرای قوانین کار نسبت به همسر یا فرزندان نمود و در صورت تمکین نکردن از اجرای مقررات به قدرت قانون متوسل شد و از اقتدار دولت برای بردن قانون کار به کارگاهای خانوادگی استفاده کرد؟

و حتی در صورت اقامه دعوی  از سوی یکی از اعضای خانواده بتوان بر علیه دیگری اتخاذ تصمیم و صدور رای کرده و آن را بر علیه صاحب کار به مرحله اجرا درآورد.

عدم شمول کارگاه خانوادگی به قانون کار

بنا به تعریف قانون کار در ماده 188،کارگران کارگاه های خانوداگی که انجام کار در آنها منحصرا توسط صاحب کار و همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول انجام می شود،مشمول مقررات قانون کار نخواهند بود.

در مقایسه با ماده 7 قانون سابق کار که به موجب آن،کارگاهاهی خانوداگی از شمول قانون کار مستثنی شده بودند،در قانون کار به طوری که ماده 188 آن تصریح دارد،تنها کارگران کارگاههای خانوادگی از دایره شمول قانون کار خارج شده اند نه خود کارگاهای خانوداگی،در سطور آتی به ان مطلب اشاره خواهد شد.

چه زمانی کارگاه خانوادگی است؟

با توجه به ماده 188 قانون کار ،کارگاه زمانی خانوادگی به حساب می آید که کار در آن منحرا توسط زن و شوهر و خویشاوندان نسبی درجه یک ازطبقه اول انجام شود،

به این معنی که زن برای شوهر یا شوهر برای زن کار کند و به این ترتیب با یکدیگر رابطه کاری و مزدی پیدا کنند که حسب مورد یکی به عنوان صاحب کار و دیگری همسر وی تلقی خواهد شد،ممکن است در کارگاه خانوداگی فرزندان نیز برای والدین خود و یا در مواردی هم پدر و مادر برای فرزندان کار کنند.

در هر حال کارگاه خانوادگی محدود به روابط بین صاحب کار و همسر و فرزندان می شود.

ماده 132 از کتاب ششم قانون مدنی

ماده 132 از کتاب ششم قانون مدنی،طیقه اول را در قرابت نسبی شامل پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد تعریف می کند و قرابت بین پدر و فرزندان و نیز قرابت بین مادر و فرزندان را جز خویشاوندان درجه یک از طبقه اول به حساب آورده است.

بنابراین منظور از خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول مصرحه در ماده 188 قانون کار،قرابت پدر و مادر با اولاد خواهد بود.

با توجه به قید منحصرا در تعریف کارگاه خانوداگی،این سوال مطرح می شود که چنانچه اشخاصی غیر از صاحب کار و همسر وی و خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول (فرزندان) در کارگاه خانوادگی به کار گرفته شوند و به این ترتیب کارگاه از قید انحصار صاحب کار و همسر و فرزندان خارج شود آیا کارگاه همچنان خانوادگی باقی خواهد ماند یا حضور و اشتغال فرد دیگری در کارگاه خانوادگی ،کارگاه را از حالت خانوداگی خارج می کند؟

فرد غریبه , خارج کننده کارگاه از حالت خانوادگی!

با در نظر گرفتن این که در تعریف کارگاه خانوادگی،رابطه بسیار نزدیک بین صاحب کار و همسر و فرزندان مورد توجه قرار گرفته و منحصرا این نوع رابطه از دایره شمول مقررات قانون کار مستثنی شناخته شده است.

و از طرفی به طوری که قبلا نیز اشاره شد،بر خلاف قانون سابق کار که کلا کارگاههای خانوداگی را مشمول قانون کار نمی شناخت،ماده 188 قانون کار  فقط کارگران کارگاهای خانوداگی را از قلمرو قانون کار خارج کرده و از معاف شدن کارگاههای خانوداگی از حیطه شمول قانون کار صحبت به میان نیامده است.

بنابراین در صورتی که فرد یا افراد دیگری غیر از صاحب کار و همسر و فرزندان در کارگاه خانوداگی به خدمت گرفته شوند و بین این افراد و صاحب کار در کارگاه رابطه کاری و مزدی برقرار شود کار آنان از نوع کار تابع محسوب خواهد شد و به وجود رابطه کارگری و کارفرمایی بین آنان و صاحب کار نباید شک کرد.

تبصره ماده 188 قانون کار به این نکته تاکیید دارد که مستثنی شدن کارگران کارگاههای خانوداگی از حوزه شمول قانون کار مانع از انجام تکالیف دیگری که در فصول مختلف این قانون در زمینه کارگاههای خانوداگی تصریح شده است،نیست.

کارگاه خانوادگی هم باید از مواد 85 و 98 قانون کار تبعیت کنند

موضوع این تبصره با مفاد تبصره های مواد 85 و 98 قانون کار ارتباط پیدا میکند. برابر تبصره ماده 85،کارگاههای خانوداگی نیز مکلف به رعایت اصول فنی و بهداشت کار هستند.

چون غالبا کارگاهای خانوداگی محل سکونت اعضا خانواده نیز هست از این رو،کارنظارت و انجام بازرسی از کارگاهای خانوداگی به منظور اطمینان از رعایت ضوابط ایمنی و اصول فنی و بهداشت کار با مشکلاتی مواجه است به همین دلیل با وجود این که حسب ماده 98 قانون کار،بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار در حدود وظایف خویش حق دارند بدون اطلاع قبلی در هر موقع از شبانه روز به موسسات مشمول ماده 85 این قانون وارد شده و به بازرسی بپردازند و نیز می توانند به دفاتر و مدارک مربوط در موسسه مراجعه و در صورت لزوم از تمام یا قسمتی از آنها رونوشت تحصیل نمایند ولی تبصره ماده قانونی فوق ورود بازرسان کار به کارگاهی خانوداگی را منوط به اجازه کتبی دادستان محل دانسته است.

با وجود این این که حسب تبصره ماده 85 قانون کار کارگاههای خانوادگی نیز مشمول مقررات فصل چهارم این قانون در مورد حفاظت فنی و بهداشت کار می باشند ولی چون کارگران کارگاههای خانوداگی که انجام کار در آنها منحصرا توسط صاحب کار و همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول وی انجام می شود مشمول قانون کار نمی باشند لذا استفاده از بن کارگری که خاص مشمولین قانون کار می باشد شامل کارگرانی که در کارگاههای خانوداگی کار می کنند نمی شود.

همچنین افرادی که تحت پوشش بیمه سازمان تامین اجتماعی و یا سایر صندوق های بیمه ای بوده ولی مشمول قانون کار نباشد در شمول استفاده از بن کارگری قرار نمی گیرند اما چنانچه کارگران مشمول قانون کار طبق ضوابط و مقررات مربوط تابع صندوق های بیمه ای دیگری غیر از شازمان تامین اجتماعی باشند این امر مانع استفاده آنان از بن کارگری نخواهد بود.

کارگران کارگاه خانوادگی بیمه بیکاری نمیگیرند!؟

به دلیل عدم شمول قانون کار نسبت به کارگران کارگاههای  خانوداگی الزام پیش بینی شده در ماده 148 قانون کار که به موجب آن کارفرمایان کارگا های مشمول این قانون مکلفند بر اساس قانون تامین اجتماعی نسبت به بیمه نموده کارگران واحد اقدام نمایند این الزام نسبت به صاحب کار برای بیمه نمودن کارگران کارگاه خانوداگی جاری نمی شود و در این زمینه در صورتی که سازمان تامین اجتماعی وفق مقررات اقدام به بیمه کردن کارگران شاغل در کارگاههای خانوداگی نماید برخورداری از مقرری بیمه بیکاری که خاص مشمولین قانون کار است نسبت به کارگران کارگاههای خانوداگی که مشمول قانون کار نیستند مجری نخواهد بود.

قانون کار و کارگاه های خانوادگی

کارگاه خانوادگی چیست؟